Giacinto Scelsi (ur. 8 stycznia 1905 w La Spezia, zm. 9 sierpnia 1988 w Rzymie) – włoski kompozytor i poeta.
Studiował kompozycję u Ottorino Respighiego, Alfredo Caselli, Giacinta Sallustia w Rzymie, Egona Koehlera w Genewie, od roku 1936 w Wiedniu zaczął zgłębiać tajniki dodekafonii, uczył się wówczas u Waltera Kleina. Z roku 1930 pochodzi jedna z pierwszych znanych kompozycji Scelsiego – utwór Rotative na trzy fortepiany, instrumenty dęte i perkusję. W początkowym okresie działalności muzycznej zajmował się organizowaniem z Goffredem Petrassim koncertów muzyki współczesnej w Rzymie w 1934 r. Innymi znaczącymi dziełami Scelsiego z pierwszego etapu twórczości są: Notturno na orkiestrę z 1931 r., Rapsodia romantica na orkiestrę z 1934 r., Sinfonietta z 1943 r., Muzyka na orkiestrę smyczkową z 1944 r. W tym czasie powstało też wiele muzyki kameralnej.
Po rozpoczętej w latach trzydziestych nauce dodekafonii kompozytor popadł w chorobę psychiczną, wiele lat musiał spędzić w szwajcarskich klinikach. Ozdrowiał w cudowny sposób, dzięki uporczywemu graniu na pianinie tego samego dźwięku w jednym ze szpitali. Do tego właśnie przeżycia odwołał się w cyklu utworów orkiestrowych pt. Quatro Pezzi su una nota sola (1959), w którym każdy utwór praktycznie w całości oparty jest na jednej wysokości; pierwszy na dźwięku f, drugi na dźwięku h, trzeci na dźwięku as, czwarty na dźwięku a. Bogactwo muzyki uzyskane jest przez zmiany barwy, dynamiki, rytmu, sposobów artykulacji. Interesującym minimalistycznym pod tym względem utworem jest też Pwyll na flet solo z roku 1954. Tytuł zaczerpnął Scelsi od imienia druida. Utwór opatrzony został komentarzem:
"Pwyll" to imię druida. Muzyka przemawia sama za siebie; "Pwyll" być może nasuwa również obraz kapłana, który o zachodzie słońca wzywa anioła.
Uzupełnienie utworu "Pwyll" stanowi kompozycja Quays powstała w 1953 r., przeznaczona do wykonania na flet bądź flet altowy, dedykowana później Carine Levine. W latach czterdziestych odbył podróże do Azji, co zaowocowało fascynacją religią, filozofią i muzyką Wschodu.
Od momentu ozdrowienia całkowicie zmienił sposób tworzenia muzyki, od tej pory przestał pisać partytury. Dzieła zaczęły od tej pory powstawać na drodze improwizacji na fortepianie, Ondiolinie, gitarze, instrumentach perkusyjnych. Improwizacje rejestrowane były na taśmach, a następnie spisywane przez osobistych asystentów Scelsiego. Taka oto metoda tworzenia muzyki odpowiadała idei "komprowizatora" – Scelsi nie uważał się za kompozytora, lecz za medium, które transcendentalnie otrzymuje muzykę. Jak sam ponadto twierdził, jego muzyka powstaje bez udziału myślenia – tak jak również poezja Scelsiego napisana i wydana w języku francuskim w latach 1949, 1954, 1962 w Paryżu. Przyczynę swej choroby psychicznej widział w tym, że w czasach, gdy studiował w Wiedniu dodekafonię, za dużo myślał.
Charakterystyczną cechą dojrzałej twórczości Scelsiego jest minimalizm oparty na uporczywym trzymaniu się tych samych wysokości i ich mikrotonowych rozwinięć. Scelsi był przeciwnikiem racjonalnego, uporządkowanego pisania muzyki w duchu apollińskim, cechującego się racjonalnym podejściem twórców, a stanowiącego istotę praktycznie całej muzycznej kultury europejskiej. Dla Scelsiego niezmierną rolę odrywał w ogóle sam pojedynczy dźwięk:
Kiedy gramy bardzo długo jeden dźwięk, staje się on potężniejszy. Wzbiera do tego stopnia, że zaczynamy słyszeć harmonię, która narasta wewnątrz. Dźwięk nas ogarnia, obejmuje. Zapewniam was, że to cos innego. Wewnątrz dźwięku ukrywa się cały wszechświat, wraz z jego widmami, nigdy dotąd niesłyszanymi. Dźwięk wypełnia przestrzeń, w której się znajdujemy, otacza nas. Pływamy w jego wnętrzu. Ale dźwięk jest zarówno niszczycielem, jak i stwórcą. Bywa terapeutyczny. Może was uleczyć tak samo jak może zniszczyć. Kultura tybetańska naucza, że można zabić ptaka samym krzykiem. Nie wiem, czy dźwiękiem można by go także wskrzesić. W czasach elektroniki i laserów Tybetańczycy potrafią uśmiercać prostym krzykiem.
Do innych ważnych kompozycji Sceslsiego zaliczane są: La Naissance de Verbe do tekstu własnego (1948) – kompozytor zastosował tu kanon w 47 głosach i 12 różnych tonacjach – ciekawym utworem jest też Uaxactum z 1961 r., gdzie użyte zostały fale Martenota. Scelsi działający również jako pisarz muzyczny był w latach 1943-1946 współredaktorem pisma La Suisse Contemporaine.
Do interesujących kompozycji z późniejszego okresu zaliczamy: Kya na klarnet i 7 instrumentów (1959), Hurqualia na orkiestrę i instrumenty amplifikowane (1960), Khoom na sopran i zespół (1962), Nomos na dwie orkiestry i organy (1963), Chukrum na orkiestrę smyczkową (1963), Anahit na skrzypce i 18 instrumentów (1965), Anagamin na 11 instrumentów smyczkowych (1965), Konx-om-pax na chór, orkiestrę i organy (1969), Ogoludoglou na głos i perkusję (1969), Arc-en-ciel na dwoje skrzypiec (1973), Pfhat na chór i orkiestrę (1974), Kshara na dwa kontrabasy (1975), Maknongan na bas lub instrument basowy (1975). Scelsi stworzył też liczne utwory na instrumenty solowe, tytułował je zazwyczaj po prostu Tre Pezzi.
Scelsi posiadał tytuł książęcy – Conte Scelsi di Ayala Valva. Twierdził, że po raz pierwszy urodził się w 2637 r. p.n.e. Fascynował się numerologią. Przewidział co do dnia datę swojej śmierci. 9 sierpnia 1988 roku, wyszedł z domu w słoneczny dzień w Rzymie i zmarł w wyniku udaru mózgu. Nigdy nie pozwalał się fotografować, podpisywał się jedynie swym kolistym symbolem. Inspirował twórców europejskich, m.in. Ligetiego. Przez całe niemal życie uważany za dziwaka. Był mało znany, stał się sławny dopiero w latach osiemdziesiątych. (wikipedia)
Giacinto Scelsi's music was largely unknown throughout most of his life, as he refused to conduct interviews or make analytical comments about his works and rarely sought out performances. The attitudes behind his musical creations can be tied in with this reclusiveness; from the 1940s he saw music as a type of spiritual revelation. He began to compose his better known pieces at this time, works which involved static harmony with surface fluctuations of timbre and microtonal inflection. This type of harmonic minimalism was developed independently of other minimalist trends of the twentieth century, and was received with fascination by the musical world when his music finally began to receive performances and recordings in the 1980s. He wrote over 100 works, including several major pieces for orchestra, and works for chamber ensemble, string quartets, and solo and duo pieces. Many of his pieces were worked out in improvisation and subsequently written down.
Scelsi was born into a wealthy, aristocratic Italian family, a circumstance which allowed him to compose without the necessity of making a living. He played the piano from an early age, before studying composition when in his thirties with Walter Klein, a pupil of Schoenberg's, and then with the Scriabin enthusiast Egon Koehler. Scelsi absorbed the influences of his teachers in this period, using Schoenberg's techniques to write 12-tone music, but also writing in a freely atonal style. Many of the works from this time are for the piano. He traveled widely between the world wars, notably to Africa and Asia.
Around the time of the Second World War, Scelsi suffered a breakdown and was forced to spend time convalescing. His thinking began to be shaped by the eastern philosophies that he had picked up while traveling. He came to the point of view that composition was a spiritual process which had nothing to do with the individualism that had been part of most music making in Europe since the eighteenth century. Rather, he saw the composer as the creator of circumstances through which the secrets in sounds could be revealed. At this time he also became fascinated by the complex of sounds which could be produced by a single note, and reportedly played single pitches repeatedly on the piano, listening intently. These influences began to be felt in his works in the 1950s, with many pieces consisting of very slowly shifting harmony, often moving in one direction, for example in String Quartet No. 4 (1964). This trend was at its most pronounced in the Quattro Pezzi Su Una Nota Sola (Four pieces each on a single note) (1959), for chamber orchestra, where refined orchestration, glissandi, trills, and microtonal movement are given prominence through the stillness of larger scale harmonic action. Other notable works from this period are Khoom (1962) for soprano and small ensemble and Anahit (1965) for violin and 18 instrumentalists. Khoom was part of Scelsi's early 1960s interest in the possibilities of the human voice, developed through his collaborations with the singer Michiko Hirayama. From the 1970s Scelsi's pieces became generally shorter and more succinct.
Dating Scelsi's compositions has been difficult as he re-dated manuscripts deliberately to confuse musicologists. He would not have his photograph taken, and preferred instead to be represented by the symbol of a horizontal line placed under a circle. (Rachel Campbell)
links in comments
link
OdpowiedzUsuń