Hieronim Neumann

fot.archiwum TV SFA Sp. z o.o.

Reżyser filmów animowanych, kombinowanych i eksperymentalnych, autor opracowań plastycznych, scenarzysta, profesor sztuk plastycznych, uznawany za czołowego przedstawiciela nurtu eksperymentalnego w polskiej animacji. Urodził się 14 listopada 1948 roku w Poznaniu.

Jest absolwentem Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Poznaniu, gdzie studiował na Wydziale Malarstwa, Grafiki i Rzeźby. W 1977 roku otrzymał dyplom w pracowni prof. Antoniego Zydronia, w zakresie projektowania graficznego ze specjalnością komunikacji wizualnej. Swój dyplomowy film Wyliczanka zrealizował w łódzkim Studiu Małych Form Filmowych Se-ma-for. Tutaj też miał okazję zetknąć się z twórczością Zbigniewa Rybczyńskiego i współpracować przy realizacji jego filmu Oj, nie mogę się zatrzymać. Przez kolejną dekadę związany był z Se-ma-forem, gdzie powstały jego autorskie filmy animowane: 5/4, Blok, Figa oraz wielokrotnie nagradzane Zdarzenie. Od 1980 roku współpracował także z Telewizyjnym Studiem Filmów Animowanych w Poznaniu. Tutaj zrealizował Katar, Galapagos, Ptaszora, Lot Trzmiela, a także O zabawkach dla dzieci - odcinek animowanej serii filmowej Czternaście bajek z Królestwa Lailonii Leszka Kołakowskiego. W poznańskim studiu powstał również Magritte, jeden z filmów z cyklu Impresje, na który składały się animacje inspirowane dziełami malarskimi. W połowie lat 80. Neumann rozpoczął pracę w poznańskiej Akademii Sztuk Pięknych, jako wykładowca Pracowni Filmu Animowanego, prowadzonej przez Kazimierza Urbańskiego. Od 1994 roku jest kierownikiem Pracowni Filmu Animowanego II na Wydziale Komunikacji Multimedialnej ASP w Poznaniu. Obecnie, po uzyskaniu w 2000 roku tytułu naukowego profesora sztuk plastycznych, pracuje na stanowisku profesora zwyczajnego w poznańskiej ASP. Jest także wykładowcą na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie prowadzi Pracownię Animacji. W latach 1990-1991, jako profesor wizytujący, wykładał w Uniwersytecie Bilkent w Ankarze. Swoje dwa najnowsze filmy Remote Control oraz Zoopraxiscope zrealizował w Studiu Manasarda, z którym związał się w 2002 roku.

Filmy Neumanna, wykorzystujące techniczne tricki, często oparte na nowatorskich rozwiązaniach, stanowią osobne zjawisko w polskiej animacji, wpisując się jednocześnie w jej nurt eksperymentalny, którego przedstawicielem był choćby Zbigniew Rybczyński. Oparte w dużym stopniu na grze aktorów, łączone umiejętnie z fotografią poklatkową, poszerzają, a momentami wręcz rozsadzają gatunkowe granice animacji. Jak pisał Marcin Giżycki (Hieronim Neumann, Poznań 2009), nawiązując do definicji sztuki animacji, opracowanej przez ASIFA (Association International du Film d'Animation), w przypadku dzieł Neumanna mamy do czynienia z klasyfikacyjnym problemem:

    "Czy na przykład filmy takie jak '5/4', 'Blok' albo 'Remote Control' to filmy animowane? Posługują się przecież w dużym stopniu zdjęciami aktorów. (...) Bezpieczniej więc mówić o tych dziełach, że są eksperymentalne, bo to pojęcie bardzo pojemne. Ale z drugiej strony jest w nich też spora dawka fotografii poklatkowej, metody stanowiącej kwintesencję animacji filmowej. Tyle, że owe zdjęcia 'zatrzymywane' nie są widoczne dla niefachowego oka."

Warto jednak dodać, że Neumann nie tylko niezwykle sprawnie posługuje się i umiejętnie wykorzystuje różne techniki animacji, poczynając od tych klasycznych, rysunkowych i wycinankowych, po komputerowe, ale ma też w swoim dorobku filmy dalekie od eksperymentu takie jak choćby Magritte czy O zabawkach dla dzieci.

W swoich autorskich filmach reżyser konsekwentnie, od początku swojej twórczości opiera się na technicznych eksperymentach i pomysłowych, nowatorskich rozwiązaniach. U Neumanna forma nie jest jednak jedynie celem, lecz również narzędziem, pozwalającym w pełniejszy i bardziej wyrazisty sposób dotrzeć do widza. Najbardziej abstrakcyjne dzieła reżysera to jego debiutancka Wyliczanka oraz najnowszy film, zrealizowany w 2005 roku Zoopraxiscope. Obie animacje, tworzące pewną klamrę w twórczości reżysera, łączy jeszcze jeden wspólny punkt - nazwisko fotografika i pioniera kinematografii Eadwearda Muybridge'a. W obu produkcjach widoczna jest także fascynacja prehistorią kina, migającymi obrazami, które leżą u podstaw poklatkowej animacji. W Wyliczance, wśród wielu obrazów zwierząt tworzących wirujący kolaż, rozpoznać można konia w galopie z fotografii angielskiego mistrza. Tworzonym z kwadratów postaciom zwierząt towarzyszą słowa dziecięcej wyliczanki, nie nadającej warstwie wizualnej wyraźnego sensu, a raczej budzącej alogiczne skojarzenia. Zoopraxiscope to film w całości poświęcony pamięci Muybridge'a i oparty na jego fotografiach, z których Neumann układa własną, zabawną opowiastkę. Również brzmiący oryginalnie tytuł dzieła Neumanna pochodzi od nazwy wynalezionego przez pioniera kinematografii urządzenia, na którym wyświetlał on swoje prace. Stanowiąca pracę dyplomową Wyliczanka na Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie otrzymała nagrodę specjalną Gazety Festiwalowej, Zoopraxiscope wyróżniono jako najlepszy film eksperymentalny na krakowskim festiwalu OFAFA.

Innym, istotnym dla Neumanna tematem, który przewija się w kilku jego filmach jest motyw blokowiska i ciasnych "m", gdzie rozgrywa się ich akcja. Taka sceneria pojawia się w zrealizowanym w 1979 roku 5/4, gdzie obserwujemy przygotowania do przyjęcia. Bawiące się dziecko, golący się mężczyzna, wreszcie pani domu, oddana kuchennym zajęciom. W momencie, gdy pęka skorupka rozbijanego przez nią jajka, ekran rozdziela się na cztery części, gdzie obserwujemy różne fragmenty domowej przestrzeni i zdarzeń, przesuniętych nieco względem siebie także na osi czasu. Filmowa rzeczywistość coraz mniej przystaje do siebie, kadry rozjeżdżają się i zaczynają drgać. Klimat "grzecznego" przyjęcia ulatnia się, gdy po upadku pani domu, niosącej kolejną tacę, rozlegają się długie, przeciągłe salwy śmiechu. W ostatniej scenie ponownie, jak na początku filmu, pojawia się twarz chłopca, tym razem na czterech fragmentach ekranu, by za chwilę zniknąć, wraz ze stłuczonym lustrem, w którym była odbita.

Wariacją na temat: "z życia peerelowskiego blokowiska" jest również kolejny film Neumanna, pod wymownym tytułem Blok. W tym przypadku mamy jednak do czynienia ze znacznie szerszym oglądem, który obejmuje przekrój całego bloku - lustrujące oko kamery pozwala przyjrzeć się mieszkańcom "betonowej płyty", wędrując po kolejnych piętrach i mieszkaniach. Oglądamy więc całą, duchową i materialną nędzę PRL-u, z jego ciasnotą, prowizorkami, niedoróbkami, tandetą i miejską siermiężnością tamtego czasu. A także niegodziwością i ludzkimi słabościami, choćby w postaci walki o kurczaka, podrzucania śmieci pod drzwi niewidomego sąsiada, podglądania przez dziurkę od klucza. To swoiste panoptikum z czasów PRL-u ukazane zostało za pomocą jednego, długiego, nieprzerwanego ujęcia kamery, śledzącej lokatorów żyjących i przemieszczających się w "mrówkowcu". Techniczne mistrzostwo, wymagające synchronizacji wielu elementów, precyzyjnego ustawienia planu, udało się osiągnąć Neumannowi bez użycia, nieznanych wówczas w Polsce, komputerów.

Po raz kolejny betonowa dżungla powraca w filmie Zdarzenie. Zaczyna się jednak od sielskiego obrazka z życia polskiej, mocno zacofanej wsi, którą nagle, niczym tornado, nawiedza kataklizm przemian. Jak się jednak okazuje - dramatyczne, epokowe wręcz przeobrażenia w zewnętrznym krajobrazie i architekturze nie przekładają się na zmiany w obyczajowości czy stylu życia mieszkańców. Awans społeczny okazuje się jedynie powierzchowną zmianą dekoracji, nieprzynoszącą pozytywnych zmian. W wymownej, finałowej scenie filmu, chłop, machając z rezygnacją ręką, zakłada czapkę uszankę i w butach oraz watowanej kurtce kładzie się do snu, naciągając kołdrę aż na głowę. Na betonowej pustyni zostaje tylko migocący ekran telewizora oraz objadający się bezmyślnie dzieciak. Telewizor jest też stałym i nieodłącznym elementem życia bohaterów innego filmu Neumanna, także pokazującego rzeczywistość osiedla, choć już z perspektywy 2002 roku. W Remote Control to właśnie telewizyjny odbiornik wyznacza rytm egzystencji lokatorów, a czasem wręcz jest jej głównym elementem. Użycie pilota, by zmienić program, okazuje się jedynie pozornym wyborem, gdyż na każdym z kanałów widz otrzymuje podobną, mierną, telewizyjną papkę. Jednak nawet gdy nikt nie patrzy na telewizor, pozostaje on włączony, niczym życiowy niezbędnik zagłuszający pustkę i bezmyślność.

Neumann jest również autorem kilku filmów zrealizowanych w ramach serii animacji do arcydzieł muzyki klasycznej takich jak: Symfonia dziecięca, Marzenie czy Lot trzmiela. W ramach innego cyklu zatytułowanego Impresje powstał jeden z najlepszych w tej serii odcinków - doskonale oddający świat z obrazów belgijskiego surrealisty Magritte, który Neumann zrealizował wspólnie z Maciejem Ćwiekiem. Autorem zdjęć, podobnie jak niemal we wszystkich filmach Neumanna, był Zbigniew Kotecki, który kilkakrotnie za zdjęcia do filmów tego reżysera otrzymał nagrody lub wyróżnienia. Można powiedzieć, że komputerowa animacja Neumanna jest kongenialnym przekładem malarskich wizji René Magritte'a na język filmowy, bliskim jednocześnie wcześniejszym dokonaniom reżysera. W 1999 roku artysta zrealizował też jedną z adaptacji Bajek z Królestwa Lailonii Leszka Kołakowskiego, zatytułowaną O zabawkach dla dzieci. Film o prostej, utrzymanej w pastelowych barwach plastyce, z lekko kubistycznymi postaciami, otrzymał Główną Nagrodę Jury Dziecięcego Marcinek, na 17. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym dla Dzieci "Ale Kino!" w Poznaniu. (Iwona Hałgas)

Director of animated, combined and experimental films, layout artist, screenwriter, professor. Considered one of the most prominent members of the experimental trend in Polish animation. He was born on the 14th of November 1948 in Poznań.

Neumann’s films use technical tricks, often based upon innovative solutions. They constitute a distinct phenomenon in Polish animation, at the same time being a part of its experimental trend, represented for instance by Zbigniew Rybczyński. Basing to a large extent on actors’ performances, skillfully incorporating after-shot photography, they broaden and sometimes shatter the genre boundaries of animation. As Marcin Giżycki wrote (Hieronim Neumann, Poznań 2009), referring to the definition of the art of animation formed by ASIFA (Association International du Film d'Animation), in the case of Neumann’s works there is problem defining the genre he works in:

    Are movies such as ‘5/4’, ‘Block’ or ‘Remote Control’ animated movies? After all they use to a large extent photographs of actors. (…) It is safer to call these works experimental, because it’s a very broad term. On the other hand there is a large dose of after-shot photography in them, a method that is the essence of film animation. Only that these photographs, when ‘stopped’, aren’t visible to the nonprofessional eye.

Neumann graduated from the National Higher School of Plastic Arts in Poznań, where he studied in the Department of Painting, Graphics and Sculpture. In 1977 he obtained his diploma at professor Antoni Zydroń’s workshop in the field of graphic design with a specialization in visual communication. He realized his diploma film "Counting Rhyme" at the Se-ma-for Studio of Small Film Forms in Łódź. There he encountered Zbigniew Rybczyński’s works and collaborated with him on the realization of his movie "Oh, I Can’t Stop". For another decade he was involved with Se-ma-for, where he created his authorial animated films: "5/4", "Block", "Fig" and the repeatedly awarded "Event". From 1980 he also collaborated with the TV Studio of Animation Films in Poznań. There he realized "The Cold", "Galapagos", "Ptaszor", "Flight of the Bumblebee" and also "On Children’s Toys" – an episode of the animated film series "Fourteen Tales from the Kingdom of Lailonia" by Leszek Kołakowski. Also "Magritte", one of the movies from the cycle "Impressions", which consisted of animations inspired by paintings, was created at the studio in Poznań. In the mid-eighties Neumann began to work at the Academy of Fine Arts in Poznań as a lecturer at the Animated Film Workshop, which was led by Kazimierz Urbański. Since 1994 he is the director of the 2nd Animated Film Workshop at the Department of Multimedia Communication of the Academy of Fine Arts in Poznań. At present, after receiving the professor of plastic arts academic title, he works as full professor at the Academy of Fine Arts in Poznań. He is also a lecturer at the Department of Graphics of the Academy of Fine Arts in Warsaw, where he leads the Animation Workshop. In the years 1990-1991 he lectured at the Bilkent University in Ankara as a visiting professor. His two latest movies "Remote Control" and "Zoopraxiscope" were realized at the Mansard Studio, with which he is involved since 2002.

Neumann skillfully uses various animation techniques, from the classic, drawing and cut-out methods, to ones that involve the use of a computer. But he also made films that are far from being experimental, such as for instance "Magritte" or "On Children’s Toys". In his authorial movies the director consistently, from the beginning of his career, bases on technical experiments and ingenious, innovatory solutions. To Neumann form isn’t merely a goal, it’s rather a tool, which enables reaching the viewer in a more complete and vivid way. The debutant "Counting Rhyme" is the director’s most abstract work alongside "Zoopraxiscope", his latest film realized in 2005. Both animations are landmarks of his career and have another thing in common – the name of the photography artist and pioneer of cinematography Eadweard Muybridge. In both productions a fascination with the prehistory of cinema is to be seen as also with flickering images, which are the basis of after-shot animation. In "Counting Rhyme" amongst the many images of animals creating a whirling collage, one can distinguish a galloping horse from a photograph by the English master. The figures of animals created from squares are accompanied by the words of a children’s counting rhyme, which don’t give the visual level a clear sense, but rather provoke illogical associations. "Zoopraxiscope" is a film wholly devoted to Muybridge’s memory and based on his photographs, from which Neumann composes his own, funny story. Also the originally sounding title of Neumann’s work was derived from the name of a device invented by the pioneer of cinematography, which was used to project his works. "Counting Rhyme", which was created as a diploma film, received the special award given by the Festival Newspaper at the Short Film Festival in Cracow. "Zoopraxiscope" was distinguished as the best experimental film at the OFAFA festival also in Cracow.

Another theme important to Neumann, present in a few of his movies, is the motif of a housing project and cramped flats, where the action takes place. Such scenery appears in the realized in 1979 film "5/4" in which we observe the preparations for a party. A playing child, a shaving man, at last the lady of the house bustling around the kitchen. When she cracks open the shell of an egg, the screen splits into four sections. In them we observe different fragments of the flat as well as events which are unsynchronized. The film reality gradually becomes less compatible with itself, the frames begin to vibrate and come apart. The atmosphere of a "polite" party vanishes, when the hostess carrying another tray falls, arousing prolonged bursts of laughter. In the last scene, as in the beginning of the film, the boy’s face appears, only this time in all of the four sections of the screen. It disappears quickly, together with the shattered mirror in which it is reflected.

Neumann’s movie under the suggestive title "Block" is another variation on the topic: "life in a communist housing project". In this case however the view is much wider and extends over the whole apartment block – the scrutinizing eye of the camera enables us to see the inhabitants of the housing project, when it travels through storeys and flats. Therefore we get to see the entire material and spiritual misery of communist Poland, with its lack of space, makeshifts, deficiencies, rubbish and urban coarseness of that time. We observe also wickedness and human weaknesses: the fight for a chicken, leaving the trash in front of the door of a blind neighbour, peeping through the keyhole. This specific panopticon from the times of communist Poland is shown with a master shot, which follows the tenants living in and moving about the apartment block. The technical mastery, which required the synchronization of many elements and a precise arranging of the plan, was achieved by Neumann, without the use of computers, which at the time were unknown in Poland.

Once again the concrete jungle returns in the movie "Event". It starts with an idyllic picture from the life of the backward Polish countryside, which suddenly is struck, as if by a tornado, by a cataclysm of changes. However it turns out that the dramatic, almost epochal modifications in the external landscape and architecture aren’t followed by changes in the customs or lifestyles of the inhabitants. The alleged social advancement proves to be nothing more than a superficial remodeling of decorations, which doesn’t bring any positive change. In the suggestive final scene of the film a peasant waves his hand in resignation, puts on an ear cap, and in his shoes and coat goes to bed and pulls the blanket over his head. In the concrete jungle only a flickering television screen and a thoughtlessly gorging child remain. The television set is a constant and inseparable element of the lives of the characters’ in another of Neumann’s movies, also showing the reality of a housing project, only this time from the perspective of the year 2002. In "Remote Control" a television set dictates the rhythm of the tenants’ existence and sometimes becomes its main element. Changing the program by using the pilot turns out to be merely a mock choice, because on every channel the viewer is served a similar, mediocre, television pulp. However even when nobody is watching television, the set remains turned on, as if it was some kind of life’s necessity, which drowns the sound of emptiness and thoughtlessness.

Neumann is also the author of a few movies realized as parts of series of animations illustrating masterpieces of classical music such as "Children’s Symphony", "Dream" and "Flight of the Bumblebee". He also created one of the best episodes of the cycle "Impressions". The film entitled "Magitte", which was realized together with Maciej Ćwiek, superbly portrays the world displayed in the paintings of the Belgian surrealist Magritte.

Zbigniew Kotecki was, as in almost all of Neumann’s movies, the author of the cinematography. Kotecki received a number of awards and distinctions for his cinematography for Neumann’s films. One might say that Neumann’s computer animation is a masterly translation of René Magritte’s painting visions into the film language, a translation which is close to the director’s previous achievements. In 1999 the artist realized also one of the adaptations of the "Fourteen Tales from the Kingdom of Lailonia" by Leszek Kołakowski, entitled "On Children’s Toys". The film has a simple plastic form and a pastel colour scheme. The characters are slightly cubistic. "On Children’s Toys" received the Marcinek Children’s Jury Main Award at the 17th International Young Audience Film Festival "Ale Kino!" in Poznań. (Iwona Hałgas)